جوانان و فرآیند الگو پذیری

جوانان هر کشور از آن روی که بدنه فعال و پویا و پر انگیزه هر ملت و بهترین منابع انسانی محسوب می شوند، سهم مؤثری در تضمین حیات فرهنگی و ملی ملت ها دارند. عامل دیگر که باعث جهت مند شدن فرد می شود، شخصیت های آرمانی مورد نظر فرد است، گرایش فرد به سمت این شخصیت ها – بر اساس شناخت یا ایجاد رابطه عاطفی با آنان – باعث می شود که رفتار اجتماعی و شکل گیری آینده وی، کم و بیش متأثر از این شخصیت ها باشد.

عاملی که در اینجا مطرح می شود توجه به الگو، یعنی کسانی که دارای برخی خصوصیات شایسته تقلید و پیروی هستند. الگوها آن شیوه هایی هستند که از فرهنگ نشأت می گیرند و افراد به هنگام عمل به طور طبیعی با این الگوها سر و کار دارند و اعمال آنها با این الگوها تطابق می یابد.

جوانان هر کشور از آن روی که بدنه فعال و پویا و پر انگیزه هر ملت و بهترین منابع انسانی محسوب می شوند، سهم مؤثری در تضمین حیات فرهنگی و ملی ملت ها دارند. عامل دیگر که باعث جهت مند شدن فرد می شود، شخصیت های آرمانی مورد نظر فرد است، گرایش فرد به سمت این شخصیت ها – بر اساس شناخت یا ایجاد رابطه عاطفی با آنان – باعث می شود که رفتار اجتماعی و شکل گیری آینده وی، کم و بیش متأثر از این شخصیت ها باشد.

عاملی که در اینجا مطرح می شود توجه به الگو، یعنی کسانی که دارای برخی خصوصیات شایسته تقلید و پیروی هستند. الگوها آن شیوه هایی هستند که از فرهنگ نشأت می گیرند و افراد به هنگام عمل به طور طبیعی با این الگوها سر و کار دارند و اعمال آنها با این الگوها تطابق می یابد.

در این جا این سؤال پیش می آید که اصولاً چرا انسان ها به دنبال الگو هستند و چگونه از الگو تأثیر می پذیرند؟ در پاسخ به این سؤال بیان این نکته لازم است که آدمی از محیط اجتماعی و انسان های دیگر تأثیر پذیر است. این مبنا به قدری روشن است که اثبات آن از هر گونه استدلالی بی نیاز است.

بخش مهمی از آنچه هر فرد یاد میگیرد از طریق الگو گیری است. مدل سازی یا الگو پذیری راهی مؤثر برای شکل دهی رفتار و تفکر تعریف شده است. الگو پذیری فرآیندی است که از طریق مشاهده صورت میگیرد و در آن رفتار یک شخص یا گروه به عنوان محرکی بر روی افکار، نگرش ها یا رفتار فرد دیگری که شاهد انجام عمل الگوست اثر می گذارد.

مراحل الگو پذیری:

فرآیند الگو پذیری در طی دو مرحله انجام میگیرد:

در اولین مرحله رفتار الگو مورد مشاهده قرار میگیرد و فرد اعمال الگو را کسب می کند در این مرحله فرد تصورات و معرف های کلامی کسب شده از رفتار الگو را در حافظه خود ذخیره می‌کند.

دومین مرحله مربوط به اجرای رفتار الگو به وسیله مشاهده گر است. گفتنی است که امکان دارد آنچه فرد در مرحله اول مشاهده کرده است، هرگز به صورت عمل در نیاید و در حد یادگیری باقی بماند در واقع در اجرای عمل از طرف مشاهده گر نقش تشویق یا تنبیه الگوی پذیرفته شده مهم است.

با توجه به مراحل فوق می توان گفت که الگو پذیری یک روش بسیار مناسب برای آموزش مهارت ها, رفتارها و ارزش ها, به خصوص در دوران کودکی و نوجوانی است, زیرا پایین بودن سن سطح تجربیات و تونایی های فکری و کمرنگ بودن عقل و تفکر می‌تواند موجب تاثیر گذاری بیشتر روش الگویی شود.

تقلید از شیوه‌های الگو، بر اساس ملاک‌ها و ارزش‌هایی است که فرد از قبل در ذهن خود داشته است. به عبارت دیگر موقعی الگوپذیر به رفتار مشابه الگو اقدام می‌کند که آن رفتار را با ارزش‌های خود در تضاد نبیند.

جوان و الگوپذیری: الگوپذیری، یعنی فرایند پیروی از یک مدل عینی و راهنمای عمل در رفتار و کردار، گرچه در همه دوره های زندگی انسان کم و بیش مطرح است ولی این کار در دوره کودکی و جوانی کارکرد بیشتری دارد . با این تفاوت که این کار در دوره کودکی اغلب ناآگاهانه و به صورت تقلید صرف انجام می گیرد ولی در دوره جوانی تا حدودی آگاهانه و متاثر از احساسات و عواطف و مبتنی بر یک سری نگرش های ارزشی هرچند سطحی می باشد .

در دوره جوانی، که مهم ترین دوره تکوین شخصیت افراد است، رشد کمالات انسانی از سرعت بیشتری برخوردار می گردد . چون در این دوره فرد در آستانه ورود به جامعه است و همواره تلاش می کند که شخصیت خود را به گونه ای پی ریزی کند که سریع تر و بیش تر از دیگران مورد توجه همنوعان و حتی سایر اقشار جامعه قرار گیرد و بیش از سایر افراد به فضایل و صفاتی، که مورد توجه دیگران است، آراسته باشد . جوان معمولا برای نیل به این هدف به دنبال ابزارها و شیوه های مؤثری می گردد، که یکی از مهم ترین اموری که در این راستا برای جوان مفید واقع می گردد وجود یک سرمشق و الگویی است که مراحلی از کمالات را با موفقیت پیموده باشد و از مقبولیت در پیش مردم نیز برخوردار باشد .

تاثیر الگوها بر جوانان: همان گونه که اشاره شد الگوها از جهات مختلفی در تکوین شخصیت و سرنوشت قشر جوان مؤثر واقع می گردند، برخی از تاثیرات عمده الگوها عبارتند از:

- یکی از مهم ترین آثار الگوها، ارشاد و هدایت قشر جوان است . بسیاری از امور لازم و کارهای ضروری و سرنوشت ساز را جوانان به دلیل عدم برخورداری از تجربه کافی و علم و دانش زیاد نمی توانند به راحتی درک کنند اما به محض آشنا شدن با الگوی مناسب از طریق بررسی مجموعه عملکردهای او به راحتی تشخیص می دهد که چه کاری را در چه شرایطی با استفاده از چه شیوه ای باید انجام دهد . در اهمیت نقش اسوه و الگو گفته می شود: نقش الگو در راهنمایی انسان ها همانند سرمشق برای آموزش و قطب نما برای پیمودن راه است; او نادانسته ها را به فرد می آموزد و بایسته ها را نشان می دهد .

- گرایش به الگو، افکار جوان را منسجم و نظام مند می کند و به او این امکان را می دهد که استعدادها و توانمندی های ذهنی خود را در راستای اهداف و کمالاتی که در پی آنهاست سازمان دهی کرده و از هدر رفتن آن ها جلوگیری به عمل آورد.

- جوان از طریق مشاهده همت والا و تلاش و کوشش های سازنده الگو و سرمشق، می آموزد که او نیز به جای سستی و تنبلی و مشغول شدن به کارهای بیهوده و نیز به جای غرق شدن در یک زندگی معمولی روزمره با کوشش و پشتکار بیشتر به یک حیات ارزشمند متعالی دست یابد تا در آینده علاوه بر موفقیت در زندگی فردی، برای جامعه خود نیز فردی مفید و تاثیرگذار باشد .

- جوان به موازات شناخت ابعاد مختلف شخصیت اسوه و سرمشق موردنظر، به استعدادهای راکد و ظرفیت های ناشناخته موجود در وجود خویش پی می برد و پس از آگاهی از کارآیی و شیوه بهره برداری از آن ها، آن توانمندی ها را نیز در راستای انجام وظایف و کارهایی که برای نیل به اهدافش لازم است مورد استفاده قرار دهد .

- فایده و تاثیر مهم دیگر الگو آن است که در ارزیابی عملکردها و سنجش نیک و بد رفتارها و در تشخیص خوبی و بدی کارها مفید واقع می گردد .

در تحلیل تأثیرپذیری انسان از الگو می توان گفت که انسان به دلیل کمال خواهی، اهداف و آرزوهایی که در سر می پروراند، زمانی که با الگویی روبرو می شود و کمال مطلوب خویش را در در او می یابد، از نظر عاطفی نوعی قرابت و هماهنگی بین خود و الگو می بیند. از سوی دیگر احساس نیاز به آن کمال – که در الگوهست – سراسر وجود الگوپذیر را می گیرد.

این دو عامل یعنی هماهنگی عاطفی با الگو و احساس نیاز به او، باعث می شود که الگوپذیر به دنبال الگو برود. هر قدر الگوها از کمال بیشتری برخوردار باشند، دایره تأثیر آنها در الگوپذیر بیشتر است.

انسان ها به دلائل مختلف عموماً خود را در زمینه هایی با عده ای ارزیابی و مقایسه می کنند.دراین فرایند،انسان هاارزش هاواستانداردهای افرادیا گروه های دیگر را به عنوان یک قالب مقایسه ای ومرجع می گیرد.در این صورت آن افراد یا گروه را گروهمرجع می گویند.به عبارت دیگر گروه مرجع،گروهی است که افراد خود را با آن مقایسه و با استانداردهای آن خود را ارزیابی می کنند.

برای انتخاب الگو دو روش وجود دارد: اولین نوع آن استفاده از الگوی واقعی و زنده است که بطور واقعی و در حضور مشاده کننده رفتار های مورد نظر را اجرا می کند، مانند والدین که در دوره کودکی و بعد از آن الگوهای زنده خوبی اند که فرزندان دوست دارند مثل آنها باشند تا احساس ایمنی کنند و مورد حمایت قرار گیرند.

با بالا رفتن سن، افراد مهم دیگری مانند همسالان به عنوان الگوی واقعی برای الگو پذیری انتخاب می شوند. هر چه افق های دید افراد وسیع تر می شود، فرصت های زیادتری برای مشاهده و تقلید از رفتار های افرادی که در مسیر با آنها رو به رو می شوند، پیدا می کنند.

روش دوم، استفاده از الگو های نمادین یا سمبولیک است. شخصیت های دینی، قهرمانان فیلم های تلویزیونی و سینمایی، قهرمانان ورزشی، موجودات کارتونی تلویزیون و شخصیت های کتاب ها ( که در ارائه این الگوها می توان از شخصیت های دینی نیز استفاده کرد) می تواند الگو قرار گیرند و طرز لباس پوشیدن، روابط شخصی، علاقه مندی ها، رغبت ها و بیزاری های آنان به عنوان راهنما و الگو استفاده شود. از سوی دیگر، انسانها در تمام مراحل زندگی ، به خصوص درد دوران نوجوانی، الگوهایی را انتخاب می کنند که دارای صمیمیت و عاطفه بیشتری اند و تفاوت کمتری با خودشان دارند. در واقع چنانچه الگوی رفتاری بسیار برتر از توانایی و ظرفیت فرد پذیرنده الگو داشته باشد، ممکن است احساس کند که اجرای اعمال و کردار او از توان او خارج است و به این ترتیب خود را از نفوذ الگو بیرون آورد. به این ترتیب می توان دریافت همان گونه که قرآن از پیامبر به عنوان اسوه حسنه یاد کرده است بهترین الگو برای معرفی به جوانان است.

گروه های مرجع (البته در سنین جوانی کارایی زیادی دارد) نیز یکی از معیارها و الگوهاست که هرکس هنگام ارزیابی نقش خود در یک موقعیت معین، از آن استفاده می کند .این گروه ها برای فرد از این لحاظ اهمیت دارد که الگوهایی را برای داوری و ارزیابی او از خود تشکیل می دهد. افراد برای آن که رفتار، استعداد،ظواهر بدنی، ارزش ها و اموری از این قبیل را در مورد خود بیازماید وارزیابی کنند به معیارهایی رجوع می کنند که گروه های مرجع دراختیار آنان قرار می دهند. لازم به ذکر است ضرورتی ندارد برای ارجاع به یک گروه مرجع، خود عضو آن گروه باشیم، یعنی گروه مرجع ممکن است غیر از گروهی باشد که به آن تعلق داریم.

گروه مرجع خود دو نوع است: گروه مرجع مثبت و گروه مرجع منفی.

انسان ها معمولاً به گروه خود علاقمندند و برای آن بیش از گروه غریبه ارزش قائلند. بدین ترتیب معیارها و ارزش های گروه خود را اساس و مقیاس قرار می دهند و تمایل دارند که دیگران را با آن معیار ها بسنجد.

برخی روانشناسان معتقدند است که مشاهده کردن رفتار یک سر مشق یا الگو و بعد تکرار کردن رفتار امکان اکتساب پاسخ هایی را می دهد که هرگز قبلاً انجام یا نشان داده نشده است.نوع رفتار انجام شده به وسیله الگو میزان تقلید را تحت تاثیر قرار می دهد.

به نظر برخی از جامعه شناسان الگوپذیری انسان در سه دوره از زندگی شدت بیشتری دارد: دوران کودکی،دوران نوجوانی و دوران جوانی. بر همین اساس به نظر می رسد که در دوره نوجوانی فرد بیشتر از افراد محبوب و معروف جامعه تقلید می کند و آنان را الگوی خود قرار می دهند.

همانگونه که اشاره شد اهمیت الگو در سنین نوجوانی و جوانی بر کسی پوشیده نیست و جامعه برای بازتولید ارزشها برای نسل های آینده نیازمند داشتن الگو است. معرفی الگوی مناسب از طریق عوامل تأثیرگذار دارای اهمیت بسزایی است بویژه در جامعه ما که در آن ارزشهای اسلامی حکم است الگوهای دینی و مذهبی نیز کارآمدی بسیار دارند که باید مورد توجه مسئولین و برنامه ریزان قرار گیرد.