چرا سبک زندگی

باسمه تعالی شانه

چرا سبک زندگی . . .

روز های زندگی ما مبتنی است بر این مساله که بیدار شویم ... کار کنیم ... تحصیل کنیم ... درک کنیم ... و هزاران فعالیت اجتماعی و فردی دیگر که در طول ایامی که بر ما می گذرد از ما سر می زند . شاید برخی وقت ها آن قدر ما غرق در زندگی شده ایم که یادمان رفته است که ما در میان سبک ها و حدود در حال زندگی کردن هستیم . . . اما شاید دیگر الان این حرف را به خوبی نتوانیم حس کنیم و در متن زندگی خود شاهد نباشیم ؛ این موضوع گره خورده است با مساله ای به نام اینکه سبک زندگی از کی متولد شده است ؟ و از کجا شکل گرفته است ؟ همیشه برای ما به صورت خودآگاه و یا ناخودآگاه این دغدغه وجود داشته است که آیا سبک زندگی از ابتدای زندگی در مناسبات اجتماعی شکل گرفته است ؟ و یا اینکه پرداخته ای است ذهنی ؟!

تولد یک سبک . . .

اگر از تمام تعاریف و تاریخچه هایی که در علوم اجتماعی از شکل گیری نظریات اجتماعی و تاثیر آن ها در سبک زندگی سخن به میان می آورد گذر کنیم ، و نگاهی گذرا به جایگاه سبک در شیوه رفتاری جامعه خودمان بنگریم می بینیم که ما با مقوله هایی بسیاری از سبک زندگی در رفتار اجتماعی خود روبه رو هستیم . رفتارهایی که هر کدام معرف شخصیت ها ، آیین ها ، فرهنگ ها و . . . می باشد ؛ پس نمی توان گفت که سبک زندگی ما تنها از زمانی که تاریخ اجتماعی و نظریات اجتماعی می گوید شکل گرفته است . بلکه سبک زندگی از ابتدای حیات تمدن انسانی و همگام با حرکت او در مسیر پیشرفت های علمی و تمدنی اش شکل گرفته است .   

سبک زندگی در علوم اجتماعی  . . .

«سبک زندگی» در ادبیات موجود علوم‌اجتماعی مفهومی نسبتاً جدید است. چنان که بعضاً پدیدار شدن «سبک زندگی» را در زمره اختصاصات «جامعه مدرن متأخر» قلمداد کرده‌اند. طبیعی است چنانچه سبک زندگی را در مفهومی صرفاً تحت اللفظی و خنثی فهم کنیم، تلقی آن به مثابه امری نوظهور اسباب تعجب را فراهم خواهد کرد. زندگی آحاد بشر در اعصار و جوامع مختلف همواره بر اساس مجموعه‌ای از قواعد و مناسبات معین نظم و نسق یافته است و طبعاً می‌تواند در وسیع‌ترین معنا واجد سبک قلمداد شود. اما در ادبیات علوم‌اجتماعی مفهوم سبک زندگی محتوایی فراتر از این دارد و به واسطه این محتوای مشخص است که از اصلی‌ترین نشانه‌های تحولات اجتماعی و فرهنگی سه دهه اخیر غرب به حساب می‌آید.

فرآیند تکوین مفهوم سبک زندگی، به ریشه‌های آغازین و اولین مفهوم‌بندی‌های ارائه شده از آن در کار کسانی چون ماکس وبر، گئورگ زیمل و تورشتاین وبلن در سال‌های آغازین قرن بیستم دیده می‌شود. البته شاید بتوان در میان پیشکسوتان جامعه‌شناسی کسی که بیش از همه به معنای جدید سبک زندگی نزدیک شده بود را زیمل دانست. در واقع این زیمل بود که اول بار مفهوم سبک زندگی را در نسبت مستقیم با فردگرایی مدرن و تلاش فرد مدرن برای ظاهر ساختن «یکتایی هستی خود» تعریف کرد. البته او در دهه‌های آغازین قرن بیستم از امکانات جامعه جدید ، برای امکان‌پذیر ساختن چنین وضعیتی سخن می‌گفت. امّا به طور حتم دهه‌های پایانی این قرن شواهد و نشانه‌های عینی بیشتری را در جهت نشان دادن امر فراهم آورده است.

 

فرهنگ و نسبت آن با سبک زندگی . . .

در ادبیات جدید جامعه‌شناسی فرهنگ و مطالعات فرهنگی، سبک زندگی اساساً امری متفاوت از فرهنگ ( البته نه غیرمرتبط با آن ) تعریف می‌شود. این تفکیک بیش از هر چیز به سبب نسبتی است که میان مفهوم سبک زندگی با گسترش فردیت و اخلاق فردگرایانه در جامعه جدید برقرار می‌شود. فرهنگ مجموعه منسجمی از ایده‌ها، ارزش‌ها، هنجارها، نمادها و آداب و رسوم است که فرد به واسطه دریافت و تطبیق خود با آنها امکان مشارکت در زندگی اجتماعی را می‌یابد. البته مواجهه فرد با فرهنگ لزوماً منفعلانه نیست. اما در نهایت فرهنگ مقوله‌ای فرافردی و کلان باقی خواهد ماند. در مقابل سبک زندگی در مفهوم جدید آن بیشتر محصولی از انسان فردیت‌یافته‌ای که آن را خلق می‌کند، قلمداد می‌شود. البته سبک زندگی نیز امری اجتماعی است. به تعبیری می‌توان آن را پازلی دانست که با در کنار هم قرار گرفتن یکدیگر و با جمع شدن های فردیت ها ، ساخته می شود و شکل می گیرد . به گونه ای که عینیت آن هم در فردیت و هم مشارکت با یکدیگر پدیدار است . البته این «ساخت» و سلیقه سازنده آن به شدت سیال، متغیر و دلبخواهی است و این اساسی برای شکل گیری سبک زندگی های مختلف می شود . شاید این اصلی‌ترین تفاوتی است که مفهوم سبک زندگی با فرهنگ دارد: سبک زندگی مقوله‌ای اساساً سیال، لغزنده و غیرقطعی است و شاید با کمی اغماض بتوان گفت سبک زندگی ریشه در ذائقه و سلیقه دارد. حال در فرهنگ های مختلف این ذائقه و سلیقه متفاوت شکل می گیرد .

سبک زندگی در طبقه بندی اجتماعی . . .

گستره و حوزه مفهوم سبک زندگی خالی از مناقشات بی‌پایان اصحاب علوم‌اجتماعی نبوده است. برخی تلاش کرده‌اند تا با قرار دادن سبک زندگی ذیل مفهوم طبقه‌اجتماعی پویایی و غنای بیشتری بدان (طبقه) بخشند. اما در مقابل عده بیشتری سبک زندگی را مفهومی در عرض طبقه و امری ورای تقسیمات طبقاتی قلمداد کرده‌اند. این که آیا سبک زندگی فقط رفتار و نمودهای بیرونی فرد را شامل می‌شود یا ذهنیت و نگرش او را نیز در بر می‌گیرد، محل نزاع دیگری بوده است. اغلب قلمرو این مفهوم آن چنان گسترده تعریف شده است که همه چیز، از الگوی مصرف، نوع پوشش، دکوراسیون خانه و محل کار، ژست‌های رفتاری، نحوه صحبت، فعالیت‌های اوقات فراغت تا نگرش‌های سیاسی و اجتماعی و علاقه‌مندی‌های شخصی را در بر می‌گیرد. با این وجود بخش اعظم کارهای تجربی که در آن از سبک زندگی به عنوان یک ابزار تحلیلی استفاده شده، این مفهوم را در نسبت با دو مقوله مورد استفاده قرار می‌دهند: الگوی مصرف و اوقات فراغت.

البته باید نمود این مساله را با توجه به فرهنگ سنجید و از نزدیک لمس کرد تا بتوان آن را ملاک عمل قرار داد .

منابع برای مطالع بیشتر:

1- فاضلی، محمد، «مصرف و سبک زندگی »، قم‌: صبح صادق، ۱۳82.

2- مهدوی کنی، سعید، «مفهوم سبک زندگی و گستره آن در علوم‌اجتماعی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 1386، شماره اول، ص 199- 230.